Make love, not war

Jane Goodall

Jane Goodall (1934) verscheen zeer recent op mijn collage. Ze heeft als vrouw vanaf 1960 haar aandacht gegeven aan de bestudering van chimpansees. Ze zorgde er voor dat in de jaren ’70 naast het gedrag van de mannelijke, ook dat van de vrouwelijke primaten werd gevolgd. Op dit moment is ze 86 jaar en nog steeds advocaat van de chimpansees. Ze zou graag herinnerd worden als iemand die de mensen geholpen heeft een beetje nederig te zijn; “we moeten beseffen dat we deel uitmaken van het dierenrijk, en niet er naast staan”. Het DNA van de chimpansee, en ook dat van de bonobo, komt voor 98,6% overeen met dat van de mens; Onze genen zijn bijna identiek.

Zoals altijd kijk ik vaker naar mijn collage en iedere keer valt een kwartje dieper. Jane toont hoe ik tot in mijn vezels voel hoe belangrijk de natuur is. En nu komt opeens een beeld van mijn oma op. Ik heb haar slechts een paar keer gezien, ze was toen al op hoge leeftijd. In deze fase van mijn leven voel ik het oningevulde van deze lijn van vrouwen waar ik uit voortkom. Een week geleden bezocht ik daarom haar graf. Jane heeft de haren naar achter in een knotje.. wat lijken deze twee vrouwen op elkaar. Ik ben onder de indruk van het feit dat mijn oma in oorlogstijd haar man heeft verloren en achterbleef met vijf kinderen, en zwanger van de zesde.

De bonobo’s

Bij Jane met haar apen is het niet gebleven. Op mijn volgende collage verscheen een aap. Dit gaat over de bonobo’s; wat een impact had het op mij toen ik over deze apensoort vernam. Bij de bonobo’s staan de vrouwtjes het hoogst in de rangorde. Dit komt doordat bij een gevecht tussen een vrouwtje en een mannetje, de andere vrouwtjes te hulp schieten. Het is een matriarchale samenleving. De bonobo is een heel seksueel actief wezen. Net als de mens (en de dolfijn) is het een dier dat ook aan seks doet voor plezier. Dus niet alleen als primitieve paringsdrift die leidt tot voortplanting. Bonobo’s doen het vaak en veel en met velen. Ze hebben heteroseks en homoseks. Eigenlijk wel alle soorten seks. De bonobo is in mensentaal panseksueel. Bij de bonobo’s wordt seksueel gedrag gebruikt om vrede te stichten. Het verlaagt de spanningen binnen de groep. Ruzies worden voorkomen of opgelost door seks. En met seks smeden de bonobo’s vriendschappen. Make love, not war! John Lennon zou de bonobo bij zich in bed hebben kunnen uitnodigen. Anders dan de chimpansee is de bonobo vredelievend. Hij kan wel vechten, maar doet dat vergeleken met de chimpansee relatief weinig. Bonobo’s leven liever vreedzaam met elkaar. De chimpansees handelen meer op basis van machtspositie en bij hen wordt seks afgedwongen wordt door apen hoger in de rangorde.

De wereld op zijn kop gezet

Via Darwin is mij was geleerd dat wij mensen van de apen afstammen. En apen kende ik, want dat zijn de chimpansees en de gorilla. De apenrots als symbool van het mechanisme van agressie waarmee mannetjesapen status en macht bevestigd wordt. Waar seks mee gewonnen of verloren wordt. Waar de verdeling van voedsel door bepaald wordt. En waar vrouwtjesapen mee te dealen hebben; hun positie in de groep is afhankelijk van de positie van het mannetje welke belangstelling voor haar heeft.

Het was niet eens zozeer de bonobo zelf die even mijn wereld op de kop zette. De bonobo betekende voor mij dat er dus toch een andere vorm van samenleven mogelijk was! Een vorm waarbij het niet vooral gaat over concurrentie, waar overheersing en macht niet bepalen maar samenwerking vorm geeft aan de sociale structuur, waar seksualiteit niet gekoppeld is aan macht en maar aan plezier en ontspanning. Het bleef maar in mijn hoofd rondgaan; Wat als Darwin als eerste apensoort de bonobo’s had gevonden en beschreven als zijnde de apen waar wij van afstammen? Of, wat ook goed had gekund, dat er net wat meer bonobo-apengroepen zouden zijn geweest dan soorten zoals de chimpansees? Darwin schrijft in termen van concurrentie; ‘de natuurlijke selectie is de uitkomst van concurrentie binnen populaties’. En lange tijd is in plaats van de term natuurlijke selectie, de term ‘survival of the fittest’ in wetenschappelijke kring in zwang geweest. Dat zegt genoeg.

Met de bril van socioloog kan ik kijken naar onze samenleving, naar hoe de sociale werkelijkheid wordt gecreëerd en bevestigd en welke mechanismen hier een rol spelen. Simpel gezegd; hoe zit onze samenleving in elkaar en hoe komt dat? Ik zie hoe onze kennis over ‘apen’ en hoe wij van hen afstammen, de apenrots bij ons mensen bevestigd. Maar wat te denken van de bonobo’s?

Boos? Of bang? En wat doe je?

Vol van de bonobo´s richt ik mijn blik weer op de aap op mijn collage. Het is geen bonobo maar een gorilla. In een glimp zag ik wat tekst bij het beeld toen ik knipte; hij zou boos kunnen zijn, maar net zo goed bang. Ik puzzelde .. als hij boos is, is hij misschien eigenlijk ook bang, en is er geen verschil. Gaat het bij ons mensen misschien veel vaker over hoe we omgaan met bang zijn als we boos zijn? Dat de aap mij toont hoe de mens zich verhoudt tot dier en natuur, en dat hij daar boos over is, snap ik heel goed. Dat hij bang is kan ik me nog meer voorstellen. En dat de bonobo boos en/of bang kan zijn en dan ook nog kan samenwerken, dat vind ik heel knap. Jane Goodall zou een bonobo kunnen zijn. Om jonge mensen te interesseren voor haar boodschap gaat ze eerst luisteren naar wat deze jongeren te zeggen hebben.

november 2020